Tháp Chăm Phú Diên - Viên ngọc cổ xưa của Huế

Ẩn mình dưới những cồn cát ven biển, Tháp Chăm Phú Diên hiện lên như một câu chuyện kể bị lãng quên trong dòng chảy thời gian. Với lịch sử hơn 12 thế kỷ, di tích này không chỉ là một công trình kiến trúc đặc sắc mà còn là chứng nhân sống động cho nền văn hóa Chăm Pa rực rỡ một thời.

Tổng quan về Tháp Chăm Phú Diên

Tháp Chăm Phú Diên, còn được gọi là tháp Mỹ Khánh, là một cụm tháp Chăm cổ có niên đại từ thế kỷ thứ 8, tọa lạc tại thôn Mỹ Khánh, xã Phú Diên, huyện Phú Vang, thành phố Huế. Công trình này được xem là tháp Chăm cổ nhất trong số các tháp còn tồn tại dọc dải đất miền Trung Việt Nam.

Trải qua hơn 10 thế kỷ, tháp từng bị vùi lấp sâu trong cát. Ngày nay, di tích được bảo vệ bởi một kiến trúc nhà kính bảo tồn tại chỗ, giúp hạn chế những tác động của môi trường xung quanh và thiên nhiên.

Nhờ mang nhiều giá trị văn hóa và lịch sử, tháp đã được công nhận là Di tích quốc gia ngay sau khi vừa phát lộ. Quá trình bảo tồn và tu bổ di tích bắt đầu từ tháng 10/2005 và hoàn thành vào tháng 5/2007.

Theo quy định về cách gọi tên các di tích của luật di sản, tên gốc của công trình này là Tháp Champa Phú Diên - lấy theo tên địa phương nơi phát hiện. Tuy nhiên, do một số sai sót và nhầm lẫn trong cách gọi tên, tháp được gọi là Phú Diên cho đến nay.

Vị trí: Thôn Mỹ Khánh, xã Phú Diên, huyện Phú Vang, tỉnh Thừa Thiên Huế.

Lịch sử hình thành và phát triển Tháp Phú Diên

Giai đoạn lịch sử

Tháp Chăm Phú Diên được xây dựng trong một giai đoạn quan trọng của lịch sử kiến trúc Chăm Pa, thời kỳ chuyển tiếp giữa phong cách Mỹ Sơn E1 cổ kính sang phong cách Hòa Lai. Đặc điểm này khiến công trình trở thành một trong những tháp Chăm cổ nhất còn tồn tại ở khu vực miền Trung Việt Nam.

Lịch sử phát hiện

Tháp được phát hiện một cách tình cờ vào ngày 18 tháng 4 năm 2001, khi một nhóm công nhân khai thác khoáng sản titan tìm thấy một khối gạch bị vùi sâu dưới cồn cát ven biển, ở độ sâu từ 5 đến 7 mét so với mặt đất - cao hơn mực nước biển khoảng 1,8 - 3m và cách mép nước biển chừng 100m.  Sự kiện này đã thu hút sự quan tâm của các nhà chức trách và các nhà nghiên cứu.

Quá trình hình thành và biến đổi Tháp Phú Diên

Thế kỷ thứ 8: Tháp được xây dựng có lẽ như một đền thờ nhỏ, liên quan đến tín ngưỡng thờ Linga-Yoni, thể hiện qua việc phát hiện yoni bằng đá sa thạch bên trong. Kiến trúc tháp thời kỳ này mang những nét đơn giản, với hình dáng chữ nhật và kỹ thuật xây gạch mài chập đặc trưng.

Quá trình biến đổi theo thời gian: Theo thời gian, do các yếu tố tự nhiên như sự dịch chuyển của cồn cát ven biển, tháp đã bị vùi lấp sâu dưới lòng cát từ 5 đến 7 mét. Điều này vô tình giúp bảo tồn tương đối nguyên vẹn cấu trúc gạch của tháp qua hàng thế kỷ.

Giai đoạn được biết đến trở lại:

• Năm 2001: Tháp được phát hiện một cách tình cờ bởi công nhân khai thác khoáng sản. Sự kiện này đã mở ra một chương mới trong lịch sử của công trình, từ một di tích bị lãng quên dưới cát trở thành một di sản lịch sử - văn hóa được nghiên cứu và bảo tồn.
• Sau khi khai quật, tháp đã được trùng tu, gia cố và xây dựng nhà bao che để bảo vệ khỏi tác động của môi trường.
• Công trình được công nhận là Di tích Kiến trúc Nghệ thuật cấp Quốc gia và sau này đạt được Kỷ lục Việt Nam và thế giới với danh hiệu "Tháp Chăm cổ bằng gạch chìm sâu dưới cồn cát ven biển được khai quật và bảo tồn đầu tiên trên thế giới".

Kiến trúc độc đáo Tháp ChămPa Phú Diên

Tháp Chăm Phú Diên sở hữu nhiều đặc điểm kiến trúc đáng chú ý:

• Mặt bằng: Tháp có mặt bằng đáy hình chữ nhật, dài 8,22 mét và rộng 7,12 mét. Cấu trúc tháp thu nhỏ dần khi lên cao.
• Chiều cao: Chiều cao hiện tại của tháp dao động từ 3,1 đến 3,26 mét do bị lún nghiêng theo thời gian.
• Vật liệu: Tháp được xây dựng bằng gạch nung theo kỹ thuật mài chập độc đáo của người Chăm cổ.
• Hiện vật: Bên trong tháp, các nhà khảo cổ đã tìm thấy bệ thờ và một yoni bằng đá sa thạch, minh chứng cho tín ngưỡng thờ Linga-Yoni của người Chăm cổ.

Giá trị và công tác bảo tồn Tháp Phú Diên

Tháp Phú Diên là một di tích kiến trúc nghệ thuật có giá trị lịch sử, văn hóa to lớn, minh chứng cho sự tồn tại và phát triển của vương quốc Chăm Pa cổ xưa.

Sau khi được phát hiện, tháp đã được xếp hạng là Di tích Kiến trúc Nghệ thuật cấp Quốc gia vào năm 2001. Để bảo tồn di tích khỏi tác động của môi trường, một nhà kính đã được xây dựng bao phủ toàn bộ tháp.

Tháp Phú Diên đã được Tổ chức Kỷ lục Việt Nam và Liên minh Kỷ lục Thế giới xác lập kỷ lục là "Tháp Chăm cổ bằng gạch chìm sâu dưới cồn cát ven biển được khai quật và bảo tồn đầu tiên trên thế giới".

Di sản lịch sử và văn hóa của Tháp Chăm Phú Diên

Hành trình lịch sử

Tháp Chăm Phú Diên là một chứng nhân sống động cho dòng chảy lịch sử, được thể hiện qua các đặc điểm nổi bật:

• Thời kỳ cổ xưa: Được xây dựng từ thế kỷ 8, tháp là một di tích quan trọng, đánh dấu giai đoạn chuyển giao giữa phong cách kiến trúc Mỹ Sơn E1 và Hòa Lai. Đây là một trong những công trình cổ nhất của người Chăm còn tồn tại ở miền Trung Việt Nam, minh chứng cho sự phát triển sớm của nền văn minh Chăm Pa.
• Bí ẩn khai quật: Tháp từng bị chôn vùi dưới lớp cát dày ven biển, và việc khai quật thành công đã hé lộ những biến đổi địa chất độc đáo của khu vực. Điều này cũng khơi gợi nhiều câu hỏi về kỹ thuật xây dựng gần bờ biển của người Chăm cổ.
• Dấu ấn Chăm Pa: Là một phần di sản của vương quốc Chăm Pa – một nền văn minh rực rỡ tồn tại từ thế kỷ 2 đến thế kỷ 15 – tháp Phú Diên góp phần làm sáng tỏ tầm ảnh hưởng và lịch sử của vương quốc này ở khu vực miền Trung Việt Nam.
• Kỳ tích được công nhận: Tháp được ghi danh là “Tháp Chăm bằng gạch cổ nhất được khai quật và bảo tồn từ cồn cát ven biển trên thế giới”. Danh hiệu này không chỉ khẳng định giá trị độc đáo mà còn thể hiện nỗ lực bảo tồn di sản văn hóa đáng tự hào của Việt Nam.

Tinh hoa văn hóa

Về khía cạnh văn hóa, Tháp Chăm Phú Diên phản ánh rõ nét bản sắc của người Chăm cổ:

• Nghệ thuật xây dựng gạch: Công trình sử dụng kỹ thuật gạch nung mài chập, một dấu ấn đặc trưng của kiến trúc Chăm. Dù thuộc thời kỳ đầu, tháp vẫn thể hiện sự tinh xảo và tính kế thừa trong kỹ thuật xây dựng của người Chăm.
• Tín ngưỡng linh thiêng: Việc tìm thấy yoni bằng đá sa thạch trong tháp là minh chứng cho tục thờ Linga-Yoni, một nét đặc trưng của Ấn Độ giáo trong văn hóa Chăm cổ.
• Nét nghệ thuật độc đáo: Tháp mang những họa tiết và phong cách kiến trúc đặc trưng, góp phần quan trọng vào việc nghiên cứu sự phát triển của nghệ thuật Chăm Pa qua các thời kỳ.
• Giao lưu văn hóa: Các hiện vật được tìm thấy tại tháp cung cấp bằng chứng về sự kết nối và giao thoa văn hóa giữa người Chăm với các cộng đồng lân cận trong lịch sử.

Vị trí và cách di chuyển đến Tháp Chăm Phú Diên

Địa điểm cụ thể

Tháp Chăm Phú Diên nằm cách trung tâm thành phố Huế khoảng 30km, tọa lạc tại thôn Mỹ Khánh, xã Phú Diên, huyện Phú Vang, tỉnh Thừa Thiên Huế.

Phương tiện di chuyển

Du khách có thể lựa chọn các phương thức sau để đến tham quan tháp:

• Xe máy hoặc ô tô tự lái: Đây là lựa chọn lý tưởng cho những ai muốn tự do khám phá các điểm đến khác ở Huế bên cạnh tháp. Đường đến Phú Diên thuận tiện và dễ dàng di chuyển.
• Taxi hoặc xe ôm công nghệ: Phù hợp cho du khách không muốn tự lái xe. Hãy thống nhất giá cả trước khi khởi hành để đảm bảo chuyến đi thoải mái và không gặp bất tiện.

Hướng dẫn di chuyển từ Thành phố Huế đến Tháp Phú Diên

1. Lộ trình chi tiết

• Quãng đường: 33,7 km

• Thời gian di chuyển: Khoảng 41 phút (bằng ô tô hoặc xe máy)

• Tuyến đường: Nguyễn Tất Thành → DTL2 → QL49B → Tháp Phú Diên

Các bước di chuyển:

1. Khởi hành từ trung tâm thành phố Huế

   • Đi về hướng Nam lên đường Hà Nội (QL1A), rẽ vào đường Nguyễn Tất Thành.

   • Bạn sẽ đi qua Hội Cựu Chiến Binh Thành phố Huế (bên phải).

2. Tiếp tục theo đường Nguyễn Tất Thành

   • Chạy thẳng, nhập vào đường DTL2 (Đường tỉnh lộ 2).

   • Tiếp tục đi thẳng cho đến khi gặp ngã ba giao với QL49B.

3. Rẽ vào Quốc lộ 49B

   • Lái xe trên QL49B, hướng về phía biển.

   • Đi qua các khu vực như: xã Phú Đa, xã Phú Diên.

4. Đến Tháp Phú Diên

   • Khi đến xã Phú Diên, chú ý biển chỉ dẫn để rẽ vào Tháp Phú Diên (tọa độ: FPWW+8C8, Đầm, Phú Diên, Phú Vang, Thừa Thiên Huế).

2. Các điểm đi qua

• Trung tâm Thành phố Huế

• Hội Cựu Chiến Binh Thành phố Huế

• Đường Nguyễn Tất Thành

• Đường tỉnh lộ DTL2

• Quốc lộ 49B

• Xã Phú Đa

• Xã Phú Diên

• Tháp Phú Diên

3. Mẹo & Cảnh báo kinh nghiệm

• Đường đi khá dễ, chủ yếu là đường lớn, nhưng đoạn gần Phú Diên có thể nhỏ và vắng.

• Chú ý biển báo giao thông, đặc biệt khi rẽ vào các ngã ba, ngã tư.

• Nên kiểm tra xăng trước khi đi, vì đoạn cuối đường gần biển ít cây xăng.

• Nếu đi xe máy, nên mang theo áo khoác, kính chắn gió vì đoạn đường gần biển gió lớn.

• Tránh đi vào buổi tối muộn, vì khu vực ven biển vắng và ít đèn đường.

• Nếu lần đầu đi, nên sử dụng Google Maps để định vị chính xác vị trí Tháp Phú Diên.

Những trải nghiệm tuyệt vời tại Tháp Chăm Phú Diên

Khám phá kiến trúc Chăm Pa cổ kính

• Chiêm ngưỡng kiến trúc tháp lùn đặc trưng của người Chăm Pa với hình dáng chữ nhật độc đáo, được xây dựng từ gạch nung bằng kỹ thuật mài chập cổ xưa.
• Ngắm nhìn những chi tiết trang trí còn sót lại, cảm nhận sự tinh xảo và tài hoa của người xưa. Dù trải qua nhiều thế kỷ, tháp vẫn giữ được nét cổ kính và uy nghiêm.
• Tìm hiểu về cấu trúc của tháp với cửa chính hướng Đông và các cửa giả đối xứng, cũng như bệ thờ bên trong, nơi từng đặt linga và yoni.

Tìm hiểu về lịch sử và văn hóa Chăm Pa

• Khám phá một trong những công trình tháp Chăm cổ nhất còn tồn tại ở miền Trung Việt Nam, có niên đại từ thế kỷ thứ 8.
• Tìm hiểu về quá trình phát hiện kỳ diệu của tháp khi bị vùi lấp dưới cồn cát hàng thế kỷ.
• Hình dung về một thời kỳ vương quốc Chăm Pa hưng thịnh thông qua những dấu tích còn lại.

Trải nghiệm không gian độc đáo

• Tham quan nhà kính bảo tồn được xây dựng để bảo vệ tháp khỏi tác động của môi trường, một kiến trúc hiện đại bao bọc di tích cổ kính, tạo nên sự tương phản thú vị.
• Cảm nhận sự yên bình và tĩnh lặng của không gian xung quanh tháp, khác biệt với sự ồn ào của phố thị.
• Du khách có thể kết hợp tham quan tháp với việc khám phá vùng biển Phú Diên hoang sơ với những cồn cát trắng mịn.

Giao lưu văn hóa địa phương

• Du khách có cơ hội gặp gỡ người dân địa phương, tìm hiểu về cuộc sống và văn hóa của họ.
• Nếu có thời gian, có thể ghé thăm những làng Chăm gần đó để hiểu thêm về những nét văn hóa truyền thống còn được gìn giữ.

Giá vé và thời gian mở cửa

Theo thông báo mới nhất từ Ban Quản lý di tích Thừa Thiên Huế (cập nhật tháng 5/2025), việc tham quan Tháp Chăm Phú Diên hiện tại miễn phí. Di tích mở cửa từ 7:00 sáng đến 5:00 chiều tất cả các ngày trong tuần. Tuy nhiên, du khách nên kiểm tra thông tin chính xác trên trang web của Ban Quản lý di tích Huế trước khi lên kế hoạch tham quan.

Thời điểm lý tưởng để tham quan

Thời điểm đẹp nhất để ghé thăm Tháp Chăm Phú Diên là từ tháng 2 đến tháng 8, khi thời tiết Huế khô ráo, bầu trời trong xanh, tạo điều kiện lý tưởng để chụp ảnh và khám phá. Đặc biệt, nếu đến vào tháng 4 hoặc tháng 5, du khách có cơ hội tham gia các lễ hội văn hóa địa phương, nơi tái hiện một phần đời sống của người Chăm xưa.

Du khách nên tránh đến vào mùa mưa (tháng 9-12) vì đường đi có thể trơn trượt và tầm nhìn bị hạn chế do thời tiết không thuận lợi.

Lưu ý khi tham quan

Khi đến tham quan di tích, du khách nên mặc trang phục thoải mái, kín đáo để thể hiện sự tôn trọng đối với không gian tôn giáo của di tích. Giày thể thao là lựa chọn phù hợp vì du khách sẽ đi bộ khá nhiều trên địa hình cát.

Vào những ngày nắng nóng, không nên quên mang theo mũ, kem chống nắng và nước uống. Khi tham quan, du khách cần tránh leo trèo lên tháp hoặc chạm vào các hiện vật để góp phần bảo vệ di sản văn hóa quý giá này.

Mẹo khám phá Tháp Chăm Phú Diên

Để cảm nhận trọn vẹn vẻ đẹp của Tháp Chăm Phú Diên, du khách nên chuẩn bị kỹ lưỡng. Máy ảnh là vật dụng không thể thiếu để ghi lại những góc chụp độc đáo dưới ánh nắng vàng rực rỡ.

Trước khi đến tham quan, việc tìm hiểu sơ lược về văn hóa Chăm Pa qua sách hoặc tài liệu uy tín như Đại Nam Nhất Thống Chí sẽ giúp du khách hiểu sâu hơn về ý nghĩa của di tích. Nếu có điều kiện, nên đi cùng hướng dẫn viên địa phương - họ sẽ chia sẻ những câu chuyện lịch sử đầy lôi cuốn mà không phải sách vở nào cũng có thể ghi lại đầy đủ.

Tháp Phú Diên trong bối cảnh lịch sử

Tháp Chăm Phú Diên không đơn thuần là một công trình kiến trúc đơn lẻ mà còn là một mảnh ghép quan trọng trong hệ thống tháp Chăm trải dài từ Quảng Bình đến Bình Thuận. So với các quần thể tháp nổi tiếng như Mỹ Sơn hay Po Nagar, Phú Diên nổi bật bởi vị trí khai quật độc đáo và niên đại cổ xưa.

Di tích này đóng vai trò quan trọng trong việc khẳng định sự phát triển rực rỡ của văn hóa Chăm Pa, đồng thời là cầu nối giúp người đời sau hiểu thêm về quá trình giao lưu văn hóa giữa các dân tộc trên dải đất miền Trung Việt Nam.